Naar aanleiding van een seksueel delict met een vrijwilliger in Turnhout vond de Stad het belangrijk om een krachtig signaal te geven. Ze waren zoekende om de juiste maatregelen te nemen. Nogal wat lokale besturen en vrijwilligersorganisaties zitten met vragen rond grensoverschrijdend gedrag bij vrijwilligers: hoe hiermee omgaan? Is het noodzakelijk dan wel zinvol om een uittreksel uit het strafregister op te vragen voordat vrijwilligers aan de slag gaan?
Focusgroep
Deze vragen brachten er ons toe om in februari dit jaar rond dit thema een focusgesprek te organiseren met als doel tips en ervaringen uit te wisselen en na te gaan of we materiaal kunnen aanmaken ter ondersteuning van organisaties en lokale besturen. Stad Turnhout, OCMW Antwerpen, OCMW Wichelen, Welzijnsschakels, de Vlaamse Dienst Speelpleinwerking, Kom Op tegen Kanker en Forum Palliatieve Zorg namen hieraan deel. Er werden heel wat zinvolle tips en ervaringen uitgewisseld. We delen deze hier graag met jullie.
Wat is grensoverschrijdend gedrag?
We wilden graag horen wat iedere deelnemer verstaat onder grensoverschrijdend gedrag. Dit thema wordt binnen de groep zeer breed geïnterpreteerd. Voor een aantal deelnemers deed grensoverschrijdend gedrag zich voor wanneer vrijwilligers hun grenzen in verantwoordelijkheden en taken overschrijden en op het terrein komen van professionelen. Daarbij speelt het belang van afbakening van vrijwilligers. Daarnaast werden ook agressie en conflicten met vrijwilligers benoemd als grensoverschrijdend gedrag. Ook kunnen psychische problematieken bij vrijwilligers soms leiden tot grensoverschrijdend gedrag. Stad Turnhout heeft beslist om de focus binnen haar beleidsmaatregelen te beperken tot seksueel overschrijdend gedrag.
Binnen dit focusgesprek beslissen we om ons in eerste instantie te focussen op seksueel overschrijdend gedrag. Echter veel van de tips en ervaringen die worden uitgewisseld zijn ook van toepassing op situaties van agressie en ander gedrag dat niet door de beugel kunnen.
Blanco strafblad een garantie?
Naar aanleiding van het delict in Turnhout werd minister Gatz bevraagd in het parlement. Hij heeft toen bij de Vlaamse Dienst Speelpleinwerking om advies gevraagd. VDS is al even bezig rond dit thema. Ze hebben minister Gatz meegegeven dat er geen mirakeloplossing bestaat. Een uittreksel uit het strafregister is allesbehalve een oplossing. Het kan een vals gevoel van veiligheid geven. Over feiten die gepleegd worden als minderjarige staat niets vermeld in het strafregister. Het duurt ook een tijd vooraleer de veroordeling vermeld wordt. Verdenkingen worden niet opgenomen. Een blanco strafregister biedt zeker geen garantie.
Preventieve aanpak eerst
Het is volgens VDS zinvoller om in te zetten op preventie. Vrijwilligers mogen niet aan hun lot worden overgelaten. VDS zet in op coaching, ondersteuning en bijsturing van de vrijwilliger. Als je inzet op coaching, dan ben je preventief bezig en zorg je ervoor dat je wat meer garanties inbouwt. 100% garantie is echter onmogelijk. Daarnaast doet VDS een risico-analyse waarbij men nagaat of er een risico bestaat op ongepast gedrag. Daarbij moet je je vrijwilligers goed leren kennen. Andere vragen waar je best zicht op krijgt: Welke taken heeft de vrijwilliger, waar en wanneer moet de persoon vrijwilligen? Op die manier kun je risicogedrag inschatten. De preventiemaatregelen vertrekken echter steeds vanuit vertrouwen in de vrijwilliger.
Sommige lokale besturen kiezen er wel voor om een uittreksel op te vragen want dit verkleint het risico. Maar het mag andere preventiemaatregelen niet vervangen. In het omgaan met grensoverschrijdend gedrag is het goed om een vertrouwenspersoon aan te duiden binnen de organisatie. Binnen de speelpleinen is er een lokaal verantwoordelijke die kan worden aangesproken. Ook moeten definities en begrippen klaar worden gesteld. Een kader moet duidelijk maken welke gedrag als aanvaardbaar wordt gesteld. Welk gedrag kan daarentegen worden beschouwd als onveilig? Ook is er nood aan een visie vanuit de organisatie. Deze moet van bij de start duidelijk worden gemaakt aan de vrijwilliger. Hierop kan men dan later teruggrijpen.
Stad Turnhout nam een aantal maatregelen ter preventie van seksueel overschrijdend gedrag waarbij ze zich hebben laten inspireren door het focusgesprek:
- het jaarlijks opvragen van een uittreksel uit het strafregister Model 2 binnen bepaalde risicogevoelige werkingen
- de coaching van vrijwilligers
- het doorvoeren van een risicoanalyse.
Onthaal en selectie
Een goede onthaalprocedure is belangrijk. Vanuit Kom op Tegen Kanker wordt daar veel tijd en energie in gestoken. Eerst wordt een selectiegesprek afgenomen. De vrijwilligers kunnen dan een basisopleiding volgen. Daarin worden verwachtingen duidelijk gemaakt: waarvoor staat de organisatie? Wat wordt van hen verwacht en wat wordt niet getolereerd? Dit kader wordt opgenomen in een afsprakennota. Dit engagement kan stopgezet worden.
Stad Turnhout zal een bepaling toevoegen rond grensoverschrijdend gedrag in haar afspraken- en informatienota:
“De vrijwilliger brengt de organisatie in kennis van veroordelingen, dewelke zijn opgenomen in het uittreksel van het strafregister en dit zowel bij aanvang van het vrijwilligerswerk als in de loop daarvan. De vrijwilliger handelt met respect voor de eigenheid en de integriteit van de begunstigde en medewerker en stelt geen handelingen tegen hun wil in.
De vrijwilliger onthoudt zich van elke vorm van seksueel gedrag of seksuele toenadering in verbale, non-verbale of fysieke zin, opzettelijk of onopzettelijk, die door de begunstigde die het ondergaat als ongewenst of gedwongen wordt ervaren en/of plaatsvindt binnen een ongelijke machtsverhouding (volwassene-kind, hulpverlener-cliënt, leerkracht-leerling, trainer-pupil, leiding-jeugdlid, e.d.).
Er kan te allen tijde worden opgevraagd: Een uittreksel uit het strafregister model 2, afgeleverd conform artikel 596.2 Wetboek van Strafvordering, bestemd voor activiteiten die vallen onder opvoeding, psychologische, medische en sociale begeleiding, hulpverlening aan jeugd, kinderbescherming, animatie of begeleiding van minderjarigen.
Indien de vrijwilliger tijdens zijn/haar werkzaamheden grensoverschrijdend gedrag opmerkt, meldt hij/zij dit onmiddellijk aan de verantwoordelijke van de werking. Ingeval seksueel grensoverschrijdend gedrag wordt vastgesteld, zullen na verhoor de nodige sancties genomen worden.”
Het is goed om met de vrijwilliger stil te staan bij deze bepaling en hem uit te leggen wat de organisatie daar onder verstaat. Zo heb je een opening om hierover een gesprek aan te gaan. Het is omgekeerd ook belangrijk dat de vrijwilliger weet dat hij beschermd wordt door de organisatie. Hij kan zelf ook problemen aankaarten. Zo’n afsprakennota moet gebruikt worden als werkinstrument. Puur deze nota laten ondertekenen en daarmee basta zal niet volstaan.
Coaching en opleiding
Als onderdeel van een beleid is het goed om met een afsprakennota te werken, maar een dergelijk document zal grensoverschrijdend gedrag zeker niet kunnen voorkomen. Het is goed dat je bij onthaal vrijwilligers laat stilstaan bij de problematiek maar je moet hen ook opvolgen, coachen en vormen. Het is ook interessant om een peter of meter aan te duiden.
Bestaande instrumenten
Er bestaan nu al interessante instrumenten rond dit thema. Op de Nederlandse website www.inveiligehanden.nl vindt men een stappenplan voor organisaties. Sensoa heeft het Vlaggensysteem ontwikkeld, een methodiek om seksueel gedrag bij jongeren in te schatten. Hier rond bieden zij ook vormingen aan.
Suggesties?
Er worden vanuit het focusgesprek een aantal suggesties gedaan die we kunnen ontwikkelen. Zo is er behoefte aan een vormingspakket en een handleiding dat een praktisch stappenplan en een kader omvat met mogelijke preventiemaatregelen en een concrete aanpak als er toch iets gebeurt. Om tot concrete acties te komen plannen we dit voorjaar nog een tweede vervolggesprek.Wordt dus vervolgd! Heb jij suggesties? Contacteer ons via jan@vsvw.be