Voor je start

1. Wat is een Vrijwilligerskorps?

Een team van vrijwilligers dat je kan activeren op het moment dat er nood is aan helpende handen in je gemeente (of naburige gemeenten), bij crisis of noodsituatie.

Op die manier kan je als lokaal bestuur snel beroep doen op daartoe getrainde en/of geselecteerde vrijwilligers om een precaire of uitzonderlijke situatie de baas te kunnen, zoals na een hevige storm, omdat er (tijdelijk of langer) geen drinkbaar water beschikbaar is, omdat een deel van de bevolking dreigt geïsoleerd te raken, bv. bij een gezondheidscrisis.

Een vrijwilligerskorps zorgt ervoor dat er een georganiseerde en goed voorbereide groep vrijwilligers beschikbaar is, die snel en effectief kan reageren tijdens crisissituaties.

Er zijn tal van situaties om vrijwilligers in te zetten om de hoogste noden te lenigen.

Wist je dat er wereldwijd al heel wat van dit soort crisisteams actief zijn? Denk aan National Voluntary Organizations Active in Disaster in de Verenigde Staten, de Protezione Civile in Italië, Community Volunteers Ireland, maar ook dichter bij huis zijn er tal van voorbeelden te rapen, zoals 1000 Handen vzw, vrijwilligers die samen met Child Focus mee zoeken naar vermiste personen, het Rode Kruis Vlaanderen, de praktijk via het psychosociaal hulpverleningsnetwerk….

2. Waarom zou jouw lokaal bestuur starten met een Vrijwilligerskorps?

Er zijn tal van redenen te bedenken.

  1. Het lokaal bestuur is per definitie het eerste aanspreekpunt voor burgers in tijden van nood en/of crisis. Dat was duidelijk tijdens de Covid-19 crisis, en tijdens de instroom van Oekraïense vluchtelingen.
  2. Door zelf een Vrijwilligerskorps te ontwikkelen, krijg je daar als lokaal bestuur grip op:
    1. Je weet wie hulp aanbiedt, de vrijwilligers zijn bekend omdat je ze zelf zal aansturen
    2. Je kan op voorhand competenties van alle vrijwilligers in kaart brengen: als het erop aankomt verlies je geen tijd met selectie, stroomlijnen van aanvragen, want daarvoor heb je dan geen tijd.
    3. Het geeft je de kans mensen te ondersteunen, te begeleiden, en het geheel te coördineren zodat niemand voor elkaars voeten loopt.
    4. Het lokaal bestuur kan (een kern van) het Vrijwilligerskorps voorbereiden: training en opleiding aanbieden zodat vrijwilligers beter weten wat van hen verwacht wordt en hoe ze kunnen reageren in crisissituaties

Een vrijwilligerskorps biedt verschillende voordelen in crisissituaties:

  • De organisator heeft een overzicht van beschikbare vrijwilligers die in noodsituaties opgeroepen kunnen worden.
  • Vrijwilligers kunnen snel en doelgericht worden opgeroepen, waardoor een efficiënte respons mogelijk is.
  • Vrijwilligers kunnen vooraf worden voorbereid door middel van relevante trainingen en opleidingen. Je kan ervoor opteren ze pas na het voltooien van deze trainingen in te zetten.
  • Er is een duidelijke rolverdeling. Vrijwilligers begrijpen hun rol en zijn zich bewust van de taken van hulpdiensten en andere betrokkenen. Dit zorgt voor een goede samenwerking en begrip.
  • Vrijwilligers zijn op de hoogte van hun rechten en plichten, inclusief verzekeringskwesties.
  • Door vrijwilligers van tevoren in contact te brengen met hulpdiensten, wordt de samenwerking en wederzijds begrip bevorderd.
  • Vrijwilligers hebben kennis van de procedures die moeten worden gevolgd in noodsituaties.
  • Vrijwilligers kunnen betrokken worden bij oefeningen om hen voor te bereiden op echte noodsituaties.
  • Het vrijwilligerskorps biedt een antwoord op de vraag naar occasioneel en/of flexibel vrijwilligerswerk.

Het grote voordeel bij het opzetten van een eigen, gemeentelijk Vrijwilligerskorps is dat je het de vorm geeft die past bij jouw lokaal bestuur. Je geeft mensen de kans dat ze controle houden over de zaak, dat ze zich inzetten voor het normaliseren van de situatie, en dat de vrijwillige energie die op dergelijke momenten vrijkomt goed benut wordt. Door mensen te betrekken en te laten participeren, kan je extra ideeën sprokkelen en een bijkomende dynamiek tot stand brengen, waardoor de gemeente sociaal sterker wordt.

3. Wat zijn de randvoorwaarden om een vrijwilligerskorps uit te werken?

Zijn alle randvoorwaarden bij jullie voldaan voor het opstarten van een vrijwilligerskorps?

  1. Het vrijwilligerskorps moet een duidelijk omschreven doel en taken hebben en kan enkel aanvullend zijn op de professionele hulpdiensten. Een heldere rolverdeling tussen de vrijwilligers en andere hulpverleningsdiensten is van belang om een geïntegreerde respons te garanderen. De gemeentelijke veiligheidscel beslist over deze rolverdeling. 
  2. Het vrijwilligerskorps moet nauw samenwerken met andere hulpverleningsdiensten en disciplines, zoals politie, brandweer, medische diensten en sociale diensten, om een gecoördineerde respons te verzekeren. Het korps mag niet volledig los van deze diensten opereren.
  3. Het opzetten van een vrijwilligerskorps vergt planning en voorbereiding. Het lokale bestuur moet de tijd nemen om de behoeften en mogelijkheden in kaart te brengen en de implementatie zorgvuldig te plannen.
  4. Er worden trainingen en opleidingen georganiseerd die ervoor zorgen dat vrijwilligers over de basiskennis en vaardigheden beschikken om effectief en veilig te handelen in noodsituaties. Deze opleidingen omvatten een introductie tot de noodprocedures, veiligheidsvoorschriften, en een overzicht van hun specifieke taken binnen de bredere noodplanning. Dit helpt om een uniforme aanpak te waarborgen en voorkomt misverstanden of fouten tijdens crisissituaties.

  5. Het vrijwilligerskorps heeft financiële middelen nodig voor trainingen, uitrusting en waardering van de vrijwilligers. Een toereikend budget is essentieel voor het succes van het korps. De kostprijs hangt af van verschillende factoren: heb je al een bestand van vrijwilligers waarvan je de talenten kent, is dat goedkoper dan wanneer je van scratch moet opstarten. Als je voorbereidende opleidingen voorziet, heeft dat eveneens een budgettaire weerslag etc…
  6. Kennis over noodplanning en vrijwilligerswerk. In het lokaal bestuur is deze expertise meestal aanwezig maar bestaat er vaak nog een kloof tussen noodplanning en vrijwilligerswerk. Breng deze expertises van vrijwilligers- en noodplanningscoördinator samen. Als de expertise over noodplanning en/of vrijwilligerswerk ontbreekt in het lokaal bestuur, kan men steeds beroep doen op de expertise van respectievelijk het Vlaams Steunpunt Vrijwilligerswerk en de provinciale noodplanningscoördinator.
  7. Politieke steun om het vrijwilligerskorps uit te bouwen is zeer belangrijk. Bovendien moeten de betrokken diensten openstaan voor samenwerking met de vrijwilligers en hun inzet positief benaderen. De noodplanningscoördinator moet de meerwaarde zien.
  8. Een ervaren coördinator, bekend met noodplanning en in staat om een brug te slaan tussen de vrijwilligers en de andere betrokken partijen, is van onschatbare waarde voor het succesvol beheer van het vrijwilligerskorps. Daarnaast heb je ook vrijwilligerscoaches nodig die de vrijwilligers aansturen tijdens een crisis. Dat kunnen eventueel ook vrijwilligers zijn.

4. Wat is de plaats van het vrijwilligerskorps binnen noodplanning?

A. het KB noodplanning.
22 MEI 2019. — Koninklijk besluit betreffende de noodplanning en het beheer van noodsituaties op het gemeentelijk en provinciaal niveau en betreffende de rol van de burgemeesters en de provinciegouverneurs in geval van crisisgebeurtenissen en -situaties die een coördinatie of een beheer op nationaal niveau vereisen.

Definitie noodplanning: het geheel aan organisatorische, procedurele en materiële voorzieningen en werkinstrumenten die toelaten om maatregelen en coördinatiemechanismen in de plaats te stellen bij het optreden van een noodsituatie, teneinde zo snel mogelijk de personele en materiële middelen te kunnen mobiliseren en zo de nodige interventies te kunnen organiseren voor de bescherming van de bevolking en goederen.

Elke burgemeester of gouverneur moet over een algemeen nood- en interventieplan beschikken voor zijn gemeente of provincie. Een algemeen nood- en interventieplan bevat algemene richtlijnen om elke soort noodsituatie beter te kunnen beheren.

Het vrijwilligerskorps en gebruik van het platform www.kanikhelpen.be om ad hoc vrijwilligers in te schakelen dient dus mee opgenomen te worden in het ANIP. Ook kunnen er contactgegevens van lokale vrijwilligersorganisaties worden opgenomen die een bijdrage kunnen leveren in noodsituaties.

Het ANIP dient goedgekeurd te worden door de veiligheidscel, de gemeenteraad en de gouverneur.
Een veiligheidscel in een gemeente of provincie bestaat uit:

  • De burgemeester of gouverneur;
  • De noodplanningscoördinator van de gemeente of provincie;
  • Een vertegenwoordiger van elke discipline;
  • Een vertegenwoordiger van de noodcentrale 112 (enkel op provinciaal niveau);
  • Eventueel andere diensten, op basis van een actueel thema, bijvoorbeeld een vertegenwoordiger OCMW, preventie-adviseur van een bedrijf, …

De noodplanningscoördinator stuurt de veiligheidscel aan en maakt steeds een verslag op.

B. Rol van de noodplanningscoördinator en veiligheidscel bij de uitrol en uitbouw van het vrijwilligerskorps.
De Noodplanningscoördinator wordt aangesteld als de belangrijkste contactpersoon voor de noodplanning en de coördinatie van beleid met betrekking tot noodsituaties namens de bevoegde overheid.

  • De Noodplanningscoördinator is verantwoordelijk voor het identificeren en analyseren van mogelijke risico’s op het betreffende grondgebied in overleg met de veiligheidscel.
  • Gebaseerd op de resultaten van de risicoanalyse, neemt de Veiligheidscel de leiding in de uitvoering en de actualisering van de noodplanning. Dit omvat ook het mobiliseren en inzetten van een vrijwilligerskorps om te reageren op noodsituaties. 
  • De Noodplanningscoördinator zorgt ervoor dat de nodige middelen en infrastructuur beschikbaar zijn voor een effectief beheer van noodsituaties. Dit omvat zowel materiële als personele middelen.
  • De Noodplanningscoördinator hoeft niet alle gevallen noodzakelijk de trekker te zijn in functie van de uitrol en uitbouw van het vrijwilligerskorps. Indien dat niet geval is en bijv. de vrijwilligerscoördinator neemt deze rol op zich, moet deze wel nauw betrokken worden in het hele proces. 
  • De aansturing van het vrijwilligerskorps gebeurt niet door de Noodplanningscoördinator want die heeft hier op dat moment niet de ruimte voor. Dat betekent echter niet dat de vrijwilligerscoördinator die de vrijwilligers van het vrijwilligerskorps aanstuurt tijdens de crisis volledig autonoom opereert. 
  • Het coördinatiecomité (CC-Gem), dat verantwoordelijk is voor het coördineren van alle acties binnen de bredere noodplanning. CC-Gem zorgt ervoor dat de inzet van het vrijwilligerskorps afgestemd is op de prioriteiten, behoeften en beperkingen die de crisis met zich meebrengt. De vrijwilligerscoördinator fungeert hierbij als schakel tussen het CC-Gem en de vrijwilligers. Zo wordt gewaarborgd dat alle acties effectief bijdragen aan het gemeenschappelijke doel en dat er geen overlappingen of conflicten ontstaan met andere hulpdiensten of betrokken organisaties.

 

C. Ondersteuning van disciplines

De vrijwilligers van het vrijwilligerskorps ondersteunen de verschillende disciplines in noodsituaties. Hun opdrachten bevinden zich steeds in de tweede lijn. Ze krijgen geen risicovolle taken.

5. Hoe verhoudt het zich ten opzichte van PSH?

De meeste lokale besturen hebben nu al een psychosociaal hulpverleningsnetwerk. Dit bestaat uit ambtenaren van de gemeente en/of vrijwilligers. Een PSH-netwerk staat in voor de opvang van niet-gewonde slachtoffers. Een PSH-netwerk maakt deel uit van de gemeentelijke noodplanning en kan verstrekt worden door dienst DSI (Dringende Sociale Interventie) van het Rode Kruis als FOD Volksgezondheid of de Pyschosociaal Manager beslist dat opschaling naar bovenlokale actoren nodig is.

Er zijn enkele mogelijkheden van samenwerking tussen het PSH-netwerk en het Vrijwilligerskorps. 

Let wel! Als je vrijwilligers van het vrijwilligerskorps taken van het psychosociale hulpverleningsnetwerk laat opnemen, moeten deze de vereiste opleidingen hebben gevolgd.

Voorbeeld 1

Het PSH-netwerk van de gemeente bestaat in voorbeeld 1 uit vrijwilligers en ambtenaren. De vrijwilligers van het PSH-netwerk worden opgenomen in het vrijwilligerskorps. Indien deze vrijwilligers daar interesse in hebben, kunnen ze ook andere taken opnemen zoals het vullen van zandzakjes.

Voorbeeld 2
Het PSH-netwerk bestaat enkel uit vrijwilligers. Deze worden opgenomen in het Vrijwilligerskorps. Het Vrijwilligerskorps neemt meer taken op in een noodsituatie dan psychosociale hulpverlening.

Voorbeeld 3
Het Vrijwilligerskorps en het PSH-netwerk opereren los van elkaar en krijgen andere taken maar werken wel samen in noodsituaties.

6. Hoe verhoudt het zich ten opzichte van het Rode Kruis?

Steeds rampenparaat: De rol van Rode Kruis-Vlaanderen bij de (gemeentelijke) noodplanning

Hulp verlenen bij rampen is één van de basisopdrachten. Als partner van de overheid maakt Rode Kruis-Vlaanderen deel uit van de algemene nood- en interventieplanning. Ze nemen bij een ramp meerdere belangrijke taken op: medische hulpverlening (inclusief logistieke ondersteuning), vervoer van gewonden (inclusief Dispatch), en psychosociale ondersteuning (inclusief registratie van slachtsoffers). Wie hulp nodig heeft, kan op hen rekenen. Meer info vind je hier: Rampenwerking taken RKV

Lokale afdelingen, provincies en gemeenschap = 1 Rode Kruis-Vlaanderen

De werking van Rode Kruis-Vlaanderen bij rampen verloopt gecoördineerd. De Gemeenschap en de provincies coördineren samen deze werking, waarbij lokale afdelingen ingeschakeld kunnen worden. Ze hebben duizenden Rode Kruis-vrijwilligers op lokaal, provinciaal en gemeenschapsniveau. Daarbovenop kunnen ze ook rekenen op talloze crisisvrijwilligers via Platform Crisisvrijwilligers RKV – Startpagina

Indien een lokale afdeling wordt gecontacteerd door de gemeente rond rampen, dan geeft de lokale afdeling dit meteen door aan de provinciale teams Hulpdienst en DSI (Dringende Sociale Interventie). De lokale afdeling is hierin niet autonoom, dit om versnippering van onze inspanningen te voorkomen. De afdeling haar eventueel engagement wordt steeds eerst behandeld door de provinciale teams. Een lokale afdeling neemt zelf geen initiatief wat betreft de opdracht van Rode Kruis-Vlaanderen bij rampenplanning. Deze taken zitten immers vervat in de bestaande provinciale en federale medische interventieplannen. Het provinciaal of gemeenschapsniveau neemt de leiding.

Indien een afdeling de vraag ontvangt om deel te nemen aan de gemeentelijke veiligheidscel of het coördinatiecomité, dan kan dit enkel in nauw overleg met het provinciaal echelon. Zo zorgen wij ervoor dat dit op een uniforme manier gebeurt.

Crisisvrijwilligers? De spontane inzet van de bevolking gecoördineerd!

Rode Kruis-Vlaanderen biedt een vrijwilligersplatform voor spontane hulp door burgers: Platform Crisisvrijwilligers RKV – Startpagina. Als crisisvrijwilliger kan je je tijdelijk inzetten op plaatsen waar extra hulp nodig is door hoge nood. Rode Kruis-Vlaanderen brengt je in contact met andere organisaties – ook steden en gemeenten – die tijdelijk en dringend crisisvrijwilligers nodig hebben. Wie zich aanmeldt, kan aangeven wanneer en waar hij/zij beschikbaar is. Dan krijg je meteen concrete hulpvragen in jouw buurt te zien. In tijden van crisis worden hier aanvragen opengezet voor de algemene bevolking. Je kiest dan zelf waar je op ingaat en waar je aan de slag gaat. De sterkte van Rode Kruis Vlaanderen is overzicht en coördinatie.

Welke opleidingen bieden ze aan voor jouw korpsvrijwilligers?

Iemand is in nood. Wat doe je? Vaak kan je erger voorkomen door meteen hulp te bieden. Rode Kruis Vlaanderen wil mensen opleiden, zodat ze zelfredzamer worden. Ze willen ervoor zorgen dat mensen durven en kunnen helpen. Dit zowel bij ongevallen als bij psychische problemen. Daarom organiseren ze Eerste Hulp opleidingen. Ze organiseren ook opleidingen EHBP (Eerste Hulp bij Psychische Problemen). In deze opleiding leer je iemand helpen die psychische problemen ervaart, signalen van psychische problemen herkennen, en leer je hoe je tijdens dit proces voor jezelf kan zorgen.

Registeren voor een opleiding kan via Leer eerste hulp | Rode Kruis. Je vindt hier alle opleidingen, die zowel worden verzorgd door de lokale afdelingen, door de provincies als door de gemeenschap. Kan je niet direct terecht in jouw eigen gemeente? Kijk zeker ook even verder naar buurgemeentes, naar de provincie… Je hebt de keuze tussen enerzijds de open opleidingen voor particulieren Volg een opleiding eerste hulp | Rode Kruis. Anderzijds zijn er ook gesloten opleidingen, specifiek voor jouw vereniging (of vrijwilligerskorps): Leer eerste hulp als vereniging | Rode Kruis

Naast de opleidingen zelf, bieden ze jouw vrijwilligerskorps ook nog andere instrumenten: Bekijk ons materiaal | Rode Kruis: onze EHBO-app, onze Houvast-app voor eerste hulp bij psychische problemen, het handboek ‘Help! Eerste hulp voor iedereen’, het handboek ‘Luister! Eerste hulp bij psychische problemen’, en diverse filmpjes en affiches.

Meer info? Klik hier: Rampenwerking taken RKV

Print Friendly, PDF & Email

Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief